سیر تاریخی خط و خوشنویسی؛ از خط کوفی تا معلّی
نوشتن و کتابت يكي از بزرگترین هداياي الهيست براي انسان. همه ما یک زبان ملفوظ داریم و یک زبان مکتوب. وقتی انسانها نزدیک هم باشند با لفظ با یکدیگر صحبت میکنند اما وقتی از یکدیگر فاصله میگیرند با زبان مکتوب سخن میگویند. از قدیمالایام خط و نوشتن مربوط به دوران فراق انسان بوده تا به واسطه آن ارتباط برقرار کند؛ ثبت ارتباط عاطفي يا ارتباط كاري و حتی دریافتهاي قلبي و ذهني خود. هرچند در عصر تکنولوژی این نوع کتابت کمی کمرنگ شده است.
قدمت استفاده از خط در ایران به عنوان یکی از عمیقترین تمدنهای تاریخ و فرهنگ و هنر به حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد مسیح به دست ایلامیها برمیگردد. اما ظهور خوشنويسي و استفاده هنرمندانه از خط، بعد از تجلي وجود مبارك پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بود که با معجزه قرآن و کتابت آیاتِ وحي، وجه هنريِ زیبایی در خطي به نام كوفي متولد شد.
در حوالی ۹۷۰ ميلادي يعني ۱۰٥٠ سال پیش، توسط یک ایرانی به نام ابنمقله بیضاوی (صاحب اقلام سته) شش خط ابداع شد: نسخ، ثلث، ريحان، توقيع، رقاع و محقق. این حرکت هنری تحولی عظیم و نقطهعطفی در سیر نگارش حروف به سمت کاربرد هنري خط ایجاد کرد. خصوصا که او نه تنها يك اديب و خوشنویس بود، بلکه وزیر حکومت وقت خود هم بود. بعد از آن، خط نستعلیق حدودا در سال ۱۹۷۰ ميلادي يعني ۵۵۰ سال پیش متولد شد که بعضی آن را به میرعلی تبریزی نسبت دادهاند.
خط نستعلیق زیباترین خط جهان و «عروس خطوط» لقب گرفته است. البته لقب عروس فقط به خاطر زیباییهای این خط نیست؛ چون به دست آوردن خط نستعلیق سخت است. نستعلیق را «عروس خطوط» مینامند زیرا اگر کسی بخواهد به این عروس برسد باید سالهاي زيادي ممارست کند و زحمت بکشد تا به زیباییهایش دست پیدا کند. بعد از آن، خط شکستهنستعلیق ابداع شد که عدهای آن را به محمد شفیع هروی معروف به شفیعا نسبت میدهند. . خط شکسته به جهت رمز آلود بودن و منحنيهاي دلفریبش به خط عشاق لقب گرفته و بعد از خط شکستهنستعلیق که حدود ٤٥٠ سال از قدمت آن میگذرد، هیچ خطی در ایران ابداع نشد. اگر نیاز و طلب در انسانها متراکم شود، پیرامون آن تولدي صورت ميگيرد، چه در عرصه علم و چه در هنر. و این اتفاق در هر دورهاي از تاریخ که باشد قطعا متاثر از زمانه خود و خواستگاه مردمش خواهد بود!
در دنیای معاصر ایران نیز یك اتفاق بزرگ تاريخي در عرصه هنر خوشنويسي رخ داد و خطی با عنوان «مُعلّی» (به معناي برترييافته) سر از بستر تاریخ بیرون آورد. این خط جدید ویژگیهای خاص بصری و منحصر به فردی دارد که از مهمترین آنها، قالبشکنیهایی است که با روحیه بشر مدرن نزدیکتر است. از طرفی، استحکام توام با مهر و ناز، قامت بلند، و حس فريادي که در این خط وجود دارد این امکان را فراهم میکند که کلمات در عین حفظ تناسب قابلیت این را داشته باشند که بزرگتر از خطوط دیگر نوشته شوند. این خط قابلیتِ بالایی برای استفاده در معماری و همینطور گزیدهنويسي چه در فارسي و چه (عربي) را دارد و قابلیت خلق آثار بديعي در عرصه نقاشیخط و حجم، لوگوتایپ، طراحی پلاک و گردن آویز نام، معرق و منبت را در خود جاي داده.
خط معلي توسط استاد حمید عجمی يکي از خوشنویسان و هنرمندان مشهور ایران ابداع و در سال ۲۰۰۰ ميلادي ثبت ملي گردید و نيز طي نمايشگاهي که در دفتر مرکزي يونسکو پاریس برگزار شد، به ثبت رسید. در حال حاضر، این خط نه تنها در ایران بلکه سایر کشورهاي اروپا و خاورمیانه مورد استقبال مردم و علاقمندان خوشنويسي قرار گرفته و هنرمندان متعددی مشغول يادگيري آن هستند.
محسن ابراهيمي ۵/۱۱/۱۳۹۸
